Statistics: Ngôn ngữ bí mật đằng sau những quyết định tài chính thông minh

09/07/2025

66 lượt đọc

Khi nhắc tới toán học, nhiều người hình dung ngay tới những phương trình phức tạp hoặc công thức khô khan. Thế nhưng có một nhánh của toán học không chỉ gần gũi với đời sống mà còn đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong rất nhiều lĩnh vực hiện đại, từ kinh doanh, đầu tư, khoa học, y tế, cho đến trí tuệ nhân tạo: đó chính là thống kê (statistics).

Vậy thống kê thực sự là gì? Tại sao nó quan trọng đến thế trong thời đại dữ liệu ngày nay?

1. Thống kê là gì?

Hiểu một cách đơn giản, thống kê là ngành toán học chuyên thu thập, tổ chức, phân tích và diễn giải dữ liệu số. Thống kê sử dụng các lý thuyết toán học, đặc biệt là xác suất, để biến dữ liệu tưởng chừng rối rắm trở nên rõ ràng, có ý nghĩa và mang tính dự báo.

Hãy hình dung bạn đang có hàng nghìn điểm dữ liệu về lợi suất cổ phiếu hoặc thông tin khách hàng của doanh nghiệp. Nếu chỉ nhìn vào từng con số riêng lẻ, chắc chắn bạn sẽ thấy vô nghĩa. Nhưng khi dùng thống kê để phân tích và tổng hợp, bạn sẽ thấy rõ ràng những thông tin vô cùng hữu ích như: xu hướng, rủi ro tiềm ẩn, cơ hội đầu tư và cả hành vi của khách hàng.

Nói một cách hình tượng, thống kê là nghệ thuật biến dữ liệu thành câu chuyện có ý nghĩa.

Hai nhánh chính của thống kê

Thống kê được chia làm hai nhánh chính: Descriptive Statistics (thống kê mô tả)Inferential Statistics (thống kê suy luận). Hai nhánh này có vai trò và cách tiếp cận hoàn toàn khác nhau.

1. Thống kê mô tả (Descriptive Statistics)

Thống kê mô tả đúng như tên gọi của nó – giúp bạn mô tả và hiểu rõ dữ liệu mình có trong tay. Công việc chính của thống kê mô tả gồm:

  1. Tổ chức dữ liệu: Sắp xếp, nhóm dữ liệu để bạn dễ theo dõi và hiểu ý nghĩa hơn. Ví dụ: nhóm cổ phiếu theo lợi suất tăng giảm, nhóm khách hàng theo độ tuổi hoặc theo khu vực địa lý.
  2. Trình bày dữ liệu trực quan: Biểu đồ cột (bar chart), histogram, box plot, scatter plot... là những công cụ giúp bạn nhìn thấy trực tiếp mối liên hệ và xu hướng trong dữ liệu.
  3. Tóm tắt dữ liệu: Thống kê mô tả sử dụng các chỉ số cơ bản như Mean (trung bình), Median (trung vị), Mode (yếu vị), Variance (phương sai), Standard deviation (độ lệch chuẩn), để bạn nhanh chóng nắm bắt tình trạng chung của dữ liệu.

Ví dụ thực tế:

Bạn có danh sách lợi suất hàng ngày của cổ phiếu Vingroup trong vòng 1 năm. Nếu dùng thống kê mô tả, bạn sẽ nhanh chóng biết được lợi suất trung bình của cổ phiếu này là bao nhiêu, độ lệch biến động của nó như thế nào, và đâu là mức lợi suất phổ biến nhất trong năm qua.

2. Thống kê suy luận (Inferential Statistics)

Nếu thống kê mô tả chỉ cung cấp cho bạn bức tranh dữ liệu bạn đang có, thì thống kê suy luận giúp bạn tiến xa hơn rất nhiều. Nó cho phép bạn đưa ra kết luận hoặc dự báo về một tổng thể lớn hơn, dựa trên một tập dữ liệu mẫu nhỏ.

Hay nói cách khác, bạn không cần phải phân tích dữ liệu của tất cả khách hàng, tất cả cổ phiếu, hoặc tất cả dân số để đưa ra kết luận. Bạn chỉ cần lấy một mẫu nhỏ, phân tích mẫu này và dùng các kỹ thuật của thống kê suy luận để kết luận với mức độ tin cậy cao cho toàn bộ tổng thể lớn.

Các kỹ thuật phổ biến trong thống kê suy luận gồm:

  1. Ước lượng (Estimation): Ước lượng các tham số (parameters) như trung bình, tỷ lệ, phương sai của một tổng thể dựa vào mẫu.
  2. Kiểm định giả thuyết (Hypothesis Testing): Xác định xem một giả thuyết về tổng thể có hợp lý hay không thông qua mẫu dữ liệu thu thập được. Ví dụ: Liệu lợi suất trung bình của quỹ đầu tư A có thật sự tốt hơn thị trường chung không?
  3. Hồi quy (Regression): Phân tích mối quan hệ giữa các biến số và dự báo giá trị tương lai.

Ví dụ thực tế:

Giả sử bạn muốn biết liệu chiến lược đầu tư của mình có hiệu quả hơn thị trường chung hay không. Thay vì phải phân tích tất cả mã cổ phiếu trên thị trường, bạn lấy một mẫu nhỏ, dùng thống kê suy luận để kiểm định. Nếu kết quả cho thấy chiến lược của bạn có hiệu suất vượt trội ở mức độ tin cậy cao (ví dụ 95%), bạn có thể tin tưởng và tiếp tục áp dụng chiến lược đó cho toàn bộ danh mục.

2. Thống kê: Công cụ không thể thiếu của nhà đầu tư hiện đại

Thống kê giúp bạn hiểu rõ thị trường — hơn cả tin tức và lời đồn

Khi bạn đọc báo hoặc xem phân tích trên TV, phần lớn thông tin là cảm tính hoặc tổng hợp từ một vài ví dụ. Nhưng thống kê giúp bạn thấy được toàn cảnh dữ liệu, từ đó:

  1. Xác định chính xác nhóm cổ phiếu đang dẫn dắt thị trường (leader),
  2. Phân tích chu kỳ ngành dựa trên lợi suất và dòng tiền,
  3. Hiểu độ phân tán lợi suất trong danh mục, từ đó biết rõ rủi ro thật sự đến từ đâu.

Ví dụ, thay vì chỉ nhìn vào VN-Index tăng/giảm trong ngày, bạn có thể dùng thống kê phân phối lợi suất để thấy rằng: mặc dù chỉ số tăng nhẹ, nhưng phần lớn cổ phiếu mid-cap đang giảm, dòng tiền thực chất đang “lén lút rút ra” khỏi thị trường.

Thống kê giúp bạn đánh giá rủi ro một cách định lượng, không mơ hồ

Không phải nhà đầu tư nào cũng có khả năng đánh giá rủi ro chính xác. Nhiều người nhầm tưởng rằng giá cổ phiếu biến động nhiều nghĩa là "có tiềm năng", trong khi sự biến động cao lại đồng nghĩa với rủi ro cao – nếu bạn không đo lường được.

Thống kê giúp bạn đo lường rủi ro thông qua các chỉ số như:

  1. Độ lệch chuẩn (standard deviation): cho biết mức độ biến động xung quanh lợi suất trung bình.
  2. Value at Risk (VaR): xác định khả năng thua lỗ tối đa trong một khung thời gian nhất định với mức độ tin cậy cụ thể.
  3. Skewness & Kurtosis: đánh giá độ lệch và độ "nhọn" của phân phối lợi suất, giúp nhận diện nguy cơ xuất hiện các cú sốc (black swan events).

→ Không còn là những phỏng đoán mơ hồ. Mọi thứ trở nên rõ ràng, có cơ sở và có thể đo lường.

Thống kê tạo nền tảng cho các mô hình dự báo hiện đại

Nếu bạn đang sử dụng backtest, machine learning, hoặc các chiến lược định lượng (quant strategy), bạn đang sử dụng thống kê mỗi ngày mà có thể không nhận ra.

  1. Dự báo xu hướng giá cổ phiếu bằng hồi quy tuyến tính (linear regression)
  2. Phân loại trạng thái thị trường bằng clustering (phân cụm)
  3. Tính tương quan giữa cổ phiếu trong danh mục bằng ma trận tương quan (correlation matrix)
  4. Phát hiện tín hiệu giao dịch qua thống kê phân phối lợi suất, xác suất breakout, v.v.

Trong bối cảnh thị trường phức tạp và cạnh tranh như hiện nay, chỉ những nhà đầu tư hiểu rõ dữ liệu, có mô hình định lượng và biết dùng thống kê để ra quyết định mới có thể kiểm soát rủi ro tốt và giữ được lợi thế lâu dài.

Thống kê giúp bạn ra quyết định từ dữ liệu, không từ cảm tính

Cuối cùng – nhưng quan trọng nhất – thống kê rèn luyện cho bạn một tư duy "ra quyết định từ số liệu". Thay vì hỏi:

  1. "Cổ phiếu này có cảm giác sắp lên không nhỉ?"
  2. "Người ta đang đổ tiền vào ngành ngân hàng, chắc nên mua theo?"

Bạn sẽ chuyển sang hỏi:

  1. "Dữ liệu dòng tiền tuần qua đang cho thấy gì?"
  2. "Biến động lợi suất 30 ngày có bất thường không?"
  3. "Mô hình xác suất breakout đang dự báo điều gì?"

Và khi bạn hỏi được những câu hỏi tốt hơn, bạn sẽ có quyết định đầu tư tốt hơn

Kết luận

Không quá lời khi nói thống kê chính là “ngôn ngữ” của dữ liệu. Biết cách sử dụng thống kê sẽ giúp bạn biến những con số khô khan trở thành hiểu biết thực tế và hành động thông minh. Trong thời đại mà dữ liệu đang ngày càng trở nên giá trị, thống kê chắc chắn sẽ còn quan trọng hơn nữa trong tương lai.

Hãy xây dựng và kiểm thử chiến lược giao dịch phái sinh của bạn trên nền tảng QMTRADE trước khi sử dụng tiền thật để tránh những rủi ro không đáng có.

Chia sẻ bài viết

Đánh giá

Hãy là người đầu tiên nhận xét bài viết này!

Đăng ký nhận tin

Nhập Email để nhận được bản tin mới nhất từ QM Capital.

Bài viết liên quan

 Biến ngẫu nhiên là gì và tại sao nó lại quan trọng trong giao dịch định lượng?
10/07/2025
39 lượt đọc

 Biến ngẫu nhiên là gì và tại sao nó lại quan trọng trong giao dịch định lượng? C

Trong quant trading (giao dịch định lượng), mọi quyết định mà nhà đầu tư đưa ra đều dựa trên một sự thật cốt lõi: thị trường là bất định. Bạn không thể biết chắc ngày mai giá cổ phiếu sẽ tăng hay giảm. Cũng không thể khẳng định chắc chắn mức độ biến động tuần tới là cao hay thấp. Tất cả những yếu tố này đều mang tính ngẫu nhiên và đó là lý do biến ngẫu nhiên (random variable) trở thành nền tảng không thể thiếu trong bất kỳ mô hình định lượng nào.

Median là gì và tại sao nó quan trọng với nhà đầu tư?
07/07/2025
75 lượt đọc

Median là gì và tại sao nó quan trọng với nhà đầu tư? C

Dữ liệu không bao giờ “hiền lành”. Một vài cổ phiếu có thể tăng sốc 50%, 100%, trong khi phần lớn các mã còn lại chỉ quanh quẩn trong biên độ ±5%. Lúc này, nếu bạn dùng trung bình cộng (mean) để đánh giá danh mục, rất dễ bị đánh lừa.

PDE – Phương trình mô tả sự thay đổi: Tại sao dân Quant ở Việt Nam cần hiểu?
06/07/2025
231 lượt đọc

PDE – Phương trình mô tả sự thay đổi: Tại sao dân Quant ở Việt Nam cần hiểu? C

Trong tài chính định lượng (Quantitative Finance), có một khái niệm xuất hiện lặp đi lặp lại trong mọi mô hình liên quan đến định giá, kiểm soát rủi ro, và chiến lược phái sinh: PDE – Partial Differential Equation (phương trình vi phân riêng phần).

Cách xác định đà tăng của cổ phiếu
02/07/2025
210 lượt đọc

Cách xác định đà tăng của cổ phiếu C

Trong đầu tư tài chính, "momentum" (đà tăng giá) đề cập đến xu hướng giá của một cổ phiếu tiếp tục di chuyển theo cùng một hướng trong một khoảng thời gian nhất định. Khi một cổ phiếu bắt đầu tăng giá với tốc độ ổn định và có thanh khoản cao, điều đó thường phản ánh sự ủng hộ mạnh mẽ từ dòng tiền – một yếu tố cực kỳ quan trọng.

Những chỉ báo động lượng thiết yếu cho nhà đầu tư cá nhân
01/07/2025
111 lượt đọc

Những chỉ báo động lượng thiết yếu cho nhà đầu tư cá nhân C

Trong đầu tư chứng khoán, “động lượng” (momentum) là một trong những chiến lược kinh điển – tận dụng xu hướng đã hình thành để xác định cơ hội sinh lời. Các nghiên cứu cho thấy, chỉ số momentum của MSCI đã vượt trội so với chỉ số vốn hóa thị trường khoảng 1.4% mỗi năm trong thập kỷ qua. Dưới đây là 5 chỉ báo động lượng phổ biến, cùng ưu – nhược điểm và gợi ý ứng dụng thực tiễn dành cho nhà đầu tư cá nhân.

Robust backtesting cho chiến lược quant trading
30/06/2025
123 lượt đọc

Robust backtesting cho chiến lược quant trading C

Trong giao dịch định lượng, backtest chỉ là bước khởi đầu. Một chuỗi kết quả ấn tượng trên dữ liệu lịch sử không đảm bảo chiến lược của bạn sẽ “sống sót” khi gặp dữ liệu thực. Để tự tin triển khai live trading, cần thiết lập một quy trình robust backtesting tức kiểm chứng chiến lược qua nhiều lớp ngăn ngừa sai lệch, đảm bảo tính ổn định, loại bỏ nguy cơ vỡ trận khi thị trường bất ngờ đổi chiều.

video-image

Truy Cập Miễn Phí Thư Viện Bot Tín Hiệu Giao Dịch Tự Động

Được nghiên cứu và phát triển bởi các chuyên gia từ QMTrade và cộng đồng nhà đầu tư chuyên nghiệp.

Truy cập ngay!